Suski Marian (1905–1993), inżynier, profesor Politechniki Wrocławskiej, szermierz, olimpijczyk, działacz społeczny.
Ur. 2 XI (20 X st.st.) w Kielcach, był synem Franciszka Brunona (1860–1928), urzędnika kolejowego, pochodzącego ze zdeklasowanej po powstaniu styczniowym rodziny szlacheckiej h. Pomian, i Marii Heleny z Jakubowskich (1875–1951), wnuczki Aleksandra Kokulara (zob.), córki Jana, powstańca z 1863 r.
S. uczył się od r. 1915 w Gimnazjum Przyrodniczo-Matematycznym im. J. Śniadeckiego w Kielcach, a od r. 1920 w Korpusie Kadetów nr 2 w Modlinie, gdzie 5 VII 1924 zdał maturę. Następnie studiował w Oficerskiej Szkole Inżynierii w Warszawie na specjalizacji łącznościowej; słuchał tam m.in. wykładów Janusza Groszkowskiego. W czasie przewrotu majowego 1926 r. bronił budynków Szkoły przed oddziałami WP, które opowiedziały się po stronie Józefa Piłsudskiego. Dn. 15 VIII 1926 został mianowany podporucznikiem w Korpusie Oficerów Łączności. Uprawiał jazdę konną, tenis i narciarstwo oraz grał w piłkę nożną w stołecznym klubie «Polonia». Największą jego pasją sportową była szermierka; w grudniu 1925 na mistrzostwach szkół wojskowych zajął pierwsze miejsce, a w l. 1926 i 1927 startował na mistrzostwach wojska i Polski. W r. 1927 ukończył Oficerską Szkołę Inżynierii z pierwszą lokatą na podstawie pracy o wytwarzaniu modulacji fal decymetrowych napisanej pod kierunkiem Groszkowskiego; otrzymał przydział do Pułku Radiotelegraficznego w Beniaminowie pod Zegrzem. Jednocześnie latem t.r. odbył praktykę przemysłową w Państw. Zakładach Teletechnicznych w Warszawie. W r. akad. 1928/9 podjął dalsze studia na Wydz. Elektrotechnicznym Politechn. Warsz.; zaliczył jednak pierwszy rok eksternistycznie. W r. 1928 awansował do stopnia porucznika (ze starszeństwem z 15 VIII).
Na początku r. 1929 odbył S. kurs narciarski w Zakopanem, a następnie trzymiesięczny kurs w Wojskowej Szkole Gimnastyki i Sportu w Poznaniu. Pod koniec maja t.r. uczestniczył w Budapeszcie w Wojskowych Mistrzostwach Europy w Szermierce, przyczyniając się do zwycięstwa Polaków; w rezultacie (jako zawodnika «Legii») włączono go do kadry narodowej. Latem 1931 wziął udział w zawodach polsko-czechosłowackich w Pieszczanach oraz mistrzostwach Europy w Wiedniu. W czerwcu 1929 został S. skierowany przez MSWojsk. na roczny kurs radiotechniki w École Supérieure d’Électricité w Paryżu; uzyskał tam dyplom ukończenia sekcji radiotechnicznej. Po powrocie otrzymał w r. 1930 przydział do Szkoły Podchorążych Rezerwy Łączności w Zegrzu jako wykładowca i dowódca plutonu. Przeniesiony w pierwszych dniach stycznia 1932 do Biura Badań Technicznych Wojsk Łączności w Warszawie, pracował jako konstruktor i kierownik działu polowych radiostacji krótkofalowych. Dn. 15 VIII 1934 awansował do stopnia kapitana. Do końca r. 1933 opracował prototyp radiostacji korespondencyjnej batalionowej (RKB), a w r. 1934, we współpracy z Państw. Zakładem Tele- i Radiotechnicznym, wyprodukował serię próbną, testowaną następnie na ćwiczeniach z armią rumuńską pod Bukaresztem. Od t.r. pracował nad nowym modelem RKB, oznaczonej skrótem N2 (była ona produkowana przez Niemców do końca drugiej wojny światowej na podstawie zdobytej przez nich dokumentacji). Razem z inż. Lalewiczem skonstruował aparat elektryczny do sędziowania turniejów szpadowych. W r. 1932 uczestniczył S. w X Igrzyskach Olimpijskich w Los Angeles, gdzie wraz z Władysławem Dobrowolskim, Tadeuszem Friedrichem, Leszkiem Lubiczem-Nyczem, Adamem Papée i Władysławem Segdą zdobył w turnieju drużynowym szablistów brązowy medal. Trzecie miejsce drużynowo zajął też t.r. w mistrzostwach Europy w Budapeszcie oraz w Warszawie w r. 1934, gdzie po raz pierwszy zastosowano aparaty S-ego i Lalewicza. Z ramienia Polskiego Związku Szermierczego został następnie delegatem do międzynarodowej komisji aparatury elektrycznej do sędziowania. Od jesieni 1933 był zawodnikiem «Warszawianki»; w tym czasie wywalczył drużynowe mistrzostwo Polski w szabli (1934) oraz w szpadzie (1938). Był członkiem polskiej drużyny szablistów na XI Igrzyskach Olimpijskich w Berlinie w r. 1936, gdzie Polacy zajęli czwarte miejsce. W r. 1937 w Paryżu zdobył z drużyną wicemistrzostwo na Wojskowych Mistrzostwach Szermierczych Europy. W maju 1939 uczestniczył w drużynowym polsko-brytyjskim turnieju szpady i szabli w Londynie. S. odbył dwa miesięczne staże naukowe zagraniczne: w r. 1937 we Francji i w r. 1938 we Włoszech. Na przełomie l. 1937 i 1938 został odkomenderowany do ukończenia studiów na Politechn. Warsz.; na podstawie pracy Wytwarzanie i modulacja fal decymetrowych przy pomocy lamp elektronowych ze spiralną siatką, napisanej pod kierunkiem Groszkowskiego, otrzymał 31 III 1938 stopień inżyniera elektryka. Pod koniec czerwca 1939 uczestniczył w misji gen. Ludomiła Rayskiego do Londynu jako członek delegacji ds. zakupów sprzętu radiowego. Po powrocie został przeniesiony do Państw. Inst. Łączności jako kierownik Biura Wojskowego; stanowiska tego nie zdążył już objąć.
W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. dowodził S. łącznością w Dowództwie Obrony Warszawy. Dn. 7 IX t.r. został oddelegowany do Polskiego Radia z poleceniem uruchomienia nieczynnej rozgłośni Polskiego Radia oraz radiostacji «Warszawa II», mieszczącej się w Forcie Mokotowskim oraz zniszczenia podstawowych części telegraficznej radiostacji długofalowej w Babicach. Po podpisaniu 28 IX kapitulacji stolicy jako delegat dowództwa Armii «Warszawa» był zmuszony przekazać Niemcom sprzęt wojskowej łączności, a także asystował 30 IX przy przejęciu przez Niemców Polskiego Radia z rąk dyrektora naczelnego Edmunda Rudnickiego. Wzięty z oficerami sztabu gen. Juliusza Rómmla do niewoli, trafił do Wrocławia, a następnie do obozu jenieckiego w Hohenstein; trzy tygodnie później przeniesiono go do Königstein, a pod koniec maja 1940 do Oflagu VII A w Murnau. W obozie prowadził kursy z podstaw radiotechniki oraz odczyty m.in. z podstaw radiolokacji i teorii względności. Latem 1942 skonstruował z części przemyconych do obozu odbiornik radiowy, który po uruchomieniu 15 VIII t.r. obsługiwał z trzema kolegami, przekazując jeńcom alianckie komunikaty wojenne. Pod wpływem m.in. Franciszka Drewnowskiego i ks. Tadeusza Kirschke zaangażował się w życie religijne obozu i wstąpił do założonej tam w r. 1943, z inicjatywy ppor. Bolesława Kuźnicza sodalicji mariańskiej. Działał również w poradni koleżeńskiej oraz był członkiem Rady ds. Kulturalno-Oświatowych. Wobec zbliżania się III Armii gen. G. Pattona, Niemcy przekazali 28 IV 1945 władze nad obozem gen. Rómmlowi i starszyźnie obozowej, a S. jeszcze tego dnia opuścił obóz, aby zainstalować łączność telefoniczną z siedzibą Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Uffing. Gen. Tadeusz Kutrzeba złożył 9 V t.r. podziękowania S-emu za uruchomienie i obsługiwanie radia obozowego. W poł. lipca, jako ceniony specjalista, został S. powołany do służby w II Korpusie we Włoszech; jako kierownik napraw sprzętu radiowego nadzorował warsztaty działające przy poszczególnych dywizjach i brygadach Korpusu. Po zwolnieniu ze służby, by połączyć się z rodziną, wrócił w r. 1946 do Polski.
Dn. 15 III 1946 podjął S. pracę w Dyrekcji Technicznej Zjednoczenia Przemysłu Radiotechnicznego (ZPR) w Łodzi. Jako delegat Zjednoczenia wyjechał (1 IV 1946) na Dolny Śląsk i zamieszkał w Świdnicy. Po uruchomieniu Państw. Fabryki Odbiorników Radiowych w Dzierżoniowie objął 1 V 1947 jej dyrekcję i uruchamiał m.in. taśmową produkcję radioodbiornika «Aga». Wobec nacisków by wstąpić do PPR, zrezygnował 31 X t.r. z tej funkcji i 1 XI został adiunktem kontraktowym w laboratorium fizycznym Katedry Fizyki na Uniw. i Politechn. Wrocł. W r. 1948 przeniósł się do Katedry Radiotechniki na Wydz. Mechaniczno-Elektrotechnicznym (od 1 IX 1949 na Oddziale Telekomunikacyjnym przy Wydz. Elektrycznym). Równocześnie prowadził laboratorium fizyczne na Wydziałach Medycznym, Farmacji i Weterynarii. W poł. r. 1949 został członkiem Komisji Dyscyplinarnej dla pomocniczych pracowników naukowych Uniwersytetu i Politechniki oraz kuratorem Akademickiego Związku Sportowego. Po usamodzielnieniu się Politechniki i powstaniu w r. 1951 Wydz. Łączności został tam zatrudniony w r.n. na stanowisku zastępcy profesora. Następnie kierował powstałą 1 V 1954 Katedrą Podstaw Telekomunikacji (do r. 1968). Prowadził zajęcia z podstaw telekomunikacji, przekształcone następnie w teorię obwodów elektrycznych. Swoje zainteresowania naukowe skoncentrował na zagadnieniach techniki mikrofalowej; opublikował wtedy Zarys techniki mikrofalowej (Ł.–P. 1954). W r. akad. 1955/6 był prodziekanem Wydz. Łączności, przewodniczącym Komisji Dyscyplinarnej dla Studentów (1956–8), delegatem Rady Wydz. do Senatu (1956–60) oraz sekretarzem Komisji Zleceń (Zespołu Rektorskiego) (1958–68). Równocześnie od r. 1952 podejmował prace zlecone, potem w l. 1955–61 był zatrudniony na pół etatu, w Oddz. Wrocławskim Przemysłowego Inst. Telekomunikacji, w którym w r. 1957 został członkiem Rady Naukowej. W l. 1954–9 prowadził również wykłady z techniki mikrofalowej w Szkole Inżynierskiej w Poznaniu (od r. 1955 Politechn. Pozn.), do których opracował skrypt Zarys techniki mikrofalowej (P. 1954). W okresie stalinowskim był szykanowany, m.in. w r. 1948 zatrzymano go na 48 godzin w czasie rekolekcji dla chłopców w Bystrzycy Górnej, a w l. pięćdziesiątych po rewizji w mieszkaniu był przesłuchiwany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego pod zarzutem dywersji lub szpiegostwa. W rezultacie ocen, m.in. organizacji partyjnej Politechn. Wrocł. «zostawić przy Katedrze Radiotechniki, aby obsługiwał Zakład Mikrofal, gdyż innego na jego miejsce nie ma. Nie należy angażować wyżej niż adiunkt», uniemożliwiono mu wówczas wyjazdy zagraniczne w celach naukowych.
S. był nadal czynny w życiu sportowym; 27 V 1948 stanął na czele powołanej z inicjatywy działaczy Akad. Związku Sportowego (AZS) Komisji Okręgowej, i t.r. został prezesem Okręgowego Związku Szermierczego we Wrocławiu (pełnił tę funkcję do r. 1954). Wznowił działalność zawodniczą: w barwach sekcji szermierczej AZS Wrocław zajął w r. 1949 w składzie drużyny szablowej drugie miejsce w mistrzostwach Polski w Krakowie, a w r. 1950 wywalczył mistrzostwo Polski w szabli na zawodach we Wrocławiu. Karierę zawodniczą zakończył w r. 1952 lub 1953. W l. 1952–4 był instruktorem społecznym w sekcji szermierczej AZS i w klubie szermierczym «Kolejarz»; do r. 1960 działał też w zarządzie Polskiego Związku Szermierczego, a z ramienia Senatu Politechn. Wrocł. był w l. 1956–64 kuratorem AZS. Posiadając uprawnienia sędziego klasy międzynarodowej w szermierce, kilkakrotnie w l. 1951–9 wyjeżdżał z drużyną polską za granicę; sędziował m.in. w r. 1952 na zawodach Polska–Rumunia w Bukareszcie, w r.1953 na mistrzostwach świata w Brukseli, oraz w r. 1955 na międzynarodowym turnieju w Gandawie. W l. sześćdziesiątych i siedemdziesiątych współpracował z Woj. Komisją Polskiego Komitetu Olimpijskiego i był działaczem Wrocławskiego Klubu Olimpijczyka.
Dn. 31 V 1957 obronił S. pracę kandydacką Własności absorpcyjne dielektrycznych ośrodków warstwowych, napisaną pod kierunkiem Andrzeja Jellonka. Dn. 1 I 1959 został mianowany profesorem nadzwycz. W l. 1962–8 był przewodniczącym Komisji Dyscyplinarnej dla pracowników naukowych. Poszerzył swoje wykłady o teorię pola elektromagnetycznego i technikę mikrofalową. Pracował nad budową spektrometrów do badania paramagnetycznego rezonansu elektronowego (EPR), a także nad nietelekomunikacyjnymi zastosowaniami techniki mikrofalowej oraz nadprzewodnictwem i teorią światłowodów. W swojej katedrze rozwijał od r. 1956 badania nad rejestracją i wykorzystaniem zjawiska elektronowego rezonansu paramagnetycznego i magnetycznego rezonansu jądrowego. Pod jego kierunkiem podjęto w r. 1958 pierwsze w Polsce działania nad opracowaniem spektrometru EPR, za co zespół realizatorów (Marian Kloza, Włodzimierz Wolski, Ryszard Czoch, Stefan Indyka i Andrzej Francik) otrzymał w r. 1969 nagrodę II st. ministra oświaty i szkolnictwa wyższego. W r. 1966 Rada Wydz. Elektroniki wystąpiła o nadanie S-emu tytułu profesora zwycz.; wniosek rozpatrzono jednak negatywnie.
Podczas wydarzeń Marca 1968 S. wraz z profesorami Zbigniewem Żyszkowskim i Tadeuszem Tomankiewiczem szedł 14 III t.r. na czele studentów zmierzających na wiec na Politechnice, a w sierpniu występował przeciwko wkroczeniu wojsk Układu Warsz. do Czechosłowacji. Po reorganizacji uczelni t.r. (powstanie instytutów w miejsce katedr) S. był zastępcą dyrektora ds. dydaktyki Inst. Telekomunikacji i Akustyki (do r. 1974) oraz kierownikiem Zakł. Teorii i Techniki Mikrofalowej. W r. 1971 został zastępcą przewodniczącego Rady Seniorów Uczelni. W r. 1974 otrzymał tytuł profesora zwycz. Na emeryturę przeszedł w r. 1976. Sympatyzując z opozycją demokratyczną, odpowiedział w r. 1976 na apel Komitetu Obrony Robotników i wraz z 28 profesorami z całej Polski podpisał list do Sejmu żądający powołania komisji dla zbadania represji po protestach robotniczych w Radomiu i Ursusie.
S. opublikował m.in. pracę Mikrofalowe ośrodki absorpcji z małym współczynnikiem odbicia („Wybrane zagadnienia elektroniki i telekomunikacji”, Wr. 1968), podręczniki: Teoria obwodów (Wr. 1969, 1971) i Technika Mikrofalowa (wspólnie z R. Litwinem, W. 1972) oraz skrypty: Zbiór zadań z obwodów elektrycznych (wspólnie z Czochem, W. 1974) i Zbiór zadań z techniki mikrofalowej (z Czochem i K. Sachse, Wr. 1974). Na łamach katolickiej „Więzi” ogłosił artykuły: Etyczne problemy pracy inżyniera (1973 nr 9, wspólnie z Jerzym Cywińskim) i Alienacja człowieka w stosunku do techniki (1979 nr 11–12). Ogółem opublikował ponad 60 prac, skryptów i artykułów głównie dotyczących zagadnień stabilizacji i pomiarów częstotliwości generatorów mikrofalowych oraz techniki laserowej i światłowodowej. Był promotorem 15 rozpraw doktorskich.
S. był działaczem wielu stowarzyszeń naukowych i organizacji, m.in. należał do Rady Naukowej Przemysłowego Inst. Telekomunikacji (1957–87, jako przewodniczący jej Sekcji Mikrofalowej), Polskiego Tow. Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej (1961–87, był jego członkiem założycielem oraz wieloletnim przewodniczącym oddz. wrocławskiego, a następnie członkiem honorowym, członkiem Zarządu Głównego, oraz przewodniczącym Głównej Komisji Rewizyjnej), Wrocławskiego Tow. Naukowego (od r. 1961 był w nim kolejno przewodniczącym Wydziału VI i członkiem zarządu, a od r. 1981 członkiem honorowym), Sekcji Telekomunikacji i Elektroniki Ciała Stałego Komitetu Telekomunikacji i Elektroniki PAN (1964–87, jako członek prezydium), Komitetu Narodowego Union Radioelectrique Scientifique International URSI (1965–76), Microwave Power Institute w Kanadzie (1965–78), Rady Naukowej Międzyuczelnianego Ośrodka Wyższych Studiów Technicznych dla Pracujących (1974–86), Stow. Elektryków Polskich (1974–86, jako wiceprezes oddziału wrocławskiego). Wchodził też w skład Komitetu Podręczników Akademickich (serii „Elektronika WNT” oraz Komitetu Redakcyjnego serii „Problemy Elektroniki i Telekomunikacji”). Kilkakrotnie wyjeżdżał na konferencje naukowe za granicę: m.in. do NRD, na Węgry i do Wielkiej Brytanii.
S. był czynny w organizacjach katolickich i charytatywnych. Wspierał finansowo m.in. Tow. Opieki im. Brata Alberta, działał jako współzałożyciel we wrocławskim oddziale Tow. Przyjaciół KUL (1959–60) a po jego reaktywacji w r. 1975 jako przewodniczący do r. 1987, był współzałożycielem i wiceprezesem powołanego w r. 1958 wrocławskiego Klubu Inteligencji Katolickiej, a następnie w l. 1959–65 jego prezesem. Przez długie lata udzielał się we wspólnocie przy wrocławskim kościele św. Marcina. W r. 1966 Konferencja Plenarna Episkopatu Polski powołała go do Komitetu Honorowego Uroczystości Tysiąclecia Chrztu Polski. Zaproszony w r. 1967 na kongres Apostolstwa Świeckich do Rzymu, nie otrzymał paszportu. W r. 1977 został jednym z dwóch świeckich członków Archidiec. Komisji Liturgicznej Archidiecezji Wrocławskiej. W l. 1979 i 1983 pracował w Komitecie Koordynacyjnym przyjęcia Ojca Świętego Jana Pawła II.
Dn. 5 VII 1986 uczestniczył S. w manifestacji żądającej uwolnienia działacza podziemnej «Solidarności» Władysława Frasyniuka; został na kilka godzin zatrzymany i ukarany grzywną. W l. 1989–90 wszedł w skład czteroosobowej komisji oceniającej działalność (od wiosny 1982 do jesieni 1989) konspiracyjnej Uczelnianej Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność”. Zmarł 25 XII 1993 we Wrocławiu, został pochowany na cmentarzu św. Wawrzyńca przy ul. Bujwida (pole nr 2). Był odznaczony m.in. Srebrnym (1932) i Złotym (1956) Krzyżami Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1973), węgierskim Krzyżem Zasługi (ok. 1933) oraz odznaczeniem papieskim Pro Ecclesia et Pontifice (1978). W marcu 1985 otrzymał Medal «Kalos Kagathos» za zasługi sportowe.
W małżeństwie zawartym 25 IX 1932 z Julią Mścichowską (zm. 2002) miał S. pięcioro dzieci: Wojciecha (ur. 1936), chemika, profesora Inst. Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN we Wrocławiu, Zofię (1939–1942?), Tadeusza (ur. 1946) fizyka, profesora Centrum Badań Ciśnieniowych PAN w Warszawie, Marię Magdalenę (ur. 1949), zamężną Rolską, stomatologa, i Małgorzatę (ur. 1952), zamężną Kisielewską, magister wychowania fizycznego.
Pośmiertnie ukazały się Wspomnienia (Wr. 2002) S-ego; ich promocja odbyła się 19 XI 2002, podczas otwarcia we Wrocławiu wystawy „Profesor Marian Suski – wspomnienia”. Nazwisko S-ego umieszczono na tablicy «Wybitnie zasłużeni dla Politechniki Wrocławskiej» w holu gmachu głównego uczelni. Jego imieniem nazwano (15 XI 1994) budynek Inst. Telekomunikacji i Akustyki. Dn. 21 XII 2005 umieszczono tam płaskorzeźbę S-ego wykonaną przez Macieja Albrzykowskiego.
Encyklopedia Wrocławia, Wr. 2000; Głuszek Z., Polscy olimpijczycy 1924–1984. Leksykon, W. 1988; Księga kadetów II Rzeczypospolitej, W. 2001 (fot. na wkładce po s. 320); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Schwarzem Z., Dolnośląscy olimpijczycy 1948–1998, Wr. 2000; Słown. techników, z. 16 (fot.); Tuszyński B., Polscy olimpijczycy XX wieku (1994–2002), Wr. 2004 II (fot.); Uczeni wrocławscy (1974–1994), Wr. 1994 II (fot.); – Fastnacht-Stupnicka A., Człowiek z charakterem, „Słowo Pol.” 2000 nr z 26–27 II (fot.); Głowacki L., Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej, W. 1969 (kapitan łączności w dowództwie obrony Warszawy); Księga jubileuszowa 50-lecia Politechniki Wrocławskiej 1945–1995, Red. R. Czoch, Wr. 1995; Kwiatkowski M. J., Wrzesień 1939 w warszawskiej rozgłośni Polskiego Radia, W. 1984; Łuczak M., Szermierka w Polsce w latach 1945–1989, P. 2002; Machowski S., W Los Angeles i w Murnau. Podwójne zwycięstwo, „Tempo” 1984 nr 25; Ordyłowski M., Schwarzem Z., Szymański L., 50 lat wrocławskiego sportu. 1945–1995, Wr. 2007; Papée A., Na białą broń, W. 1987; 50 lat Wydziału Elektroniki Politechniki Wrocławskiej, Wr. 2003; Pollack J., Jeńcy polscy w hitlerowskiej niewoli, W. 1986; Rutkiewicz I., Archipelag nauki, Wr. 1966 s. 292; Suleja W., Dolnośląski marzec’68. Anatomia protestu, W. 2006; Wrocławskie środowisko akademickie: twórcy i ich uczniowie 1945–2005, Wr. 2007; Wryk R., Sport olimpijski w Polsce 1919–1939, P. 2006 (fot., bibliogr.); – Dokumenty Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”, Oprac. A. Jastrzębski, W.–Londyn 1994; Lipiński W., Dziennik. Wrześniowa obrona Warszawy 1939 r., W. 1989; Majchrowski S., Za drutami Murnau, W. 1970; Rocznik oficerski, W. 1928; – „Przegl. Telekomunikacyjny” 1985 nr 12; „Wieczór Wrocławia” 1983 nr 177; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Słowo Pol.” 1993 nr 304–306, „Życie Warszawy” 1993 nr 302, 1994 nr 4.
Ryszard Czoch i Andrzej Francik